Wojenne tajemnice - WARSZAWA i OKOLICE

Hubertus1656

Brückenkopf Warschau 1944. Odcinek południowy: Karczew, Otwock, Celestynów, Wiązowna, Wydawnictwo Libri Militari, 2018

Norbert Bączyk,
dr Grzegorz Jasiński,
Hubert Trzepałka

Data wydania: 2018
Data premiery: 18 grudnia 2018
ISBN: 978-83-953071-0-2
Format: 176x250
Liczba stron: 232
Oprawa: miękka
Stan: nowy

Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku na wschodnich przedpolach Warszawy
została stoczona bitwa manewrowa, w której wyniku wojska niemieckiego
Wehrmachtu zdołały powstrzymać natarcie na miasto ze strony Armii Czerwonej.
O świcie 1 sierpnia, ze względu na niekorzystną sytuację taktyczną,
pełniący obowiązki dowódcy radzieckiej 2. Armii Pancernej, której korpusy
od 27 lipca usiłowały zająć Warszawę, generał major Aleksy Radzijewski, rozkazem
zatwierdzonym przez radę wojenną armii, nakazał podległym sobie
wojskom przejść do obrony. Pierwsze zdanie rozkazu było jednocześnie próbą
wyjaśnienia owej decyzji: warszawskiego rejonu ufortyfikowanego czołgami nie
atakować. W rzeczywistości do takich działań dowództwo 2. Armii Pancernej
zostało zmuszone głównie z powodu przeciwuderzenia jednostek pancernych
przeciwnika. Jednak samo sformułowanie mówiące o rejonie ufortyfikowanym
nie było wymysłem radzieckich sztabowców. Wedle spływających
meldunków, zwłaszcza z działającego na lewym skrzydle armii 16. Korpusu
Pancernego, brygady tego związku od trzech dni natrafiały na osi swojego
natarcia na liczne rowy przeciwpancerne, rzędy stalowych zapór przeciwko
pojazdom, linie zasieków, wreszcie żelbetowe schrony bojowe. Kulminacją
tego zjawiska było załamanie się natarcia czołowej 164. Brygady Pancernej,
nacierającej po trakcie lubelskim, w rejonie Pohulanka-Miłosna Stara-Zakręt,
gdzie ów trakt łączył się z inną strategiczną magistralą drogową, szosą siedlecko-
brzeską. Jednostki 16. Korpusu Pancernego natknęły się tam na solidną
obronę przeciwnika, której nie mogły ani przełamać, ani obejść. Ra8
portowano przy tym, że obrona niemiecka wykorzystuje liczne rozbudowane
transzeje, chronione przez rowy i zapory przeciwczołgowe, pola minowe, a
także wzmocnione stanowiskami broni maszynowej oraz stanowiskami obserwatorów
artylerii ukrytych w żelbetowych schronach.
Stanowiska te były częścią umocnień polowych niemieckiego założenia
obronnego o nazwie Brückenkopf Warschau, czyli Przedmościa Warszawa.
16. Korpus Pancerny nacierał w obszarze południowej części owego
przedmościa, rozpościerającej się na rozległym terenie do Otwocka Wielkiego
i Karczewa na południu, po Pohulankę i Miłosną Starą na północy.
To właśnie historia planowanego i praktycznego wykorzystania w walce
umocnień Brückenkopf Warschau na tym odcinku jest tematem niniejszej
publikacji.
Pojęcie Brückenkopf Warschau przede wszystkim jest znane historykom
wojskowości zajmującym się badaniem fortyfikacji. Nazwa ta odnosi się do
dwóch założeń obronnych z I i II wojny światowej. W polskiej literaturze
przedmiotu jednym z pierwszych analitycznych opracowań na temat umocnień
niemieckich pod Warszawą z lat ostatniej wojny światowej, stanowiącym
fragment większej całości, był opublikowany w 1966 roku przez Tadeusza
Rawskiego artykuł: Niemieckie umocnienia na ziemiach polskich w latach
1919–1945. W kolejnych latach historycy zajmujący się fortyfikacjami na obszarze
przedmościa przeprowadzili co prawda liczne badania terenowe, ale
większość z nich nie publikowała wyników swych prac. Być może wynikało
to z tego, że obiekty Brückenkopf Warschau, na tle jakże licznych w Warszawie
i jej okolicach innych zachowanych zabytków budownictwa wojskowego,
pozornie wydawać się mogły tematem mniej atrakcyjnym. Nie oznacza to
jednak, że prace na ten temat nie powstały. Na szczególne wyróżnienie zasługują
dociekania Bogusława Perzyka, który w 1988 roku w artykule: Niemieckie
fortyfikacje praskiego przedmościa Warszawy w latach 1940–1944 podjął próbę
kompleksowego opisu zarówno założeń, jak i realizacji budowy owych umocnień
przez Niemców. Swoją pracę autor w dużej mierze oparł na badaniach
terenowych, połączonych z doskonałą znajomością teoretycznych zagadnień
związanych z fortyfikacjami.
Kolejnym krokiem milowym w poznaniu historii fortyfikacji wzniesionych
przez okupanta na wschodnich przedpolach stolicy, w tym przypadku dotyczy
to odcinka południowego, było zainteresowanie się nimi miejscowych
pasjonatów historii, mieszkańców m.in. Karczewa, Otwocka, Celestynowa czy
Wiązowny. Odtąd wyrywkowe badania zostały zastąpione systematycznymi
i prowadzonymi stale badaniami terenowymi, realizowanymi od pewnego
momentu pod auspicjami Stowarzyszenia na Rzecz Zabytków Fortyfikacji
„Pro Fortalicium” oraz ze wsparciem lokalnych władz. Ich kulminacją była re9
witalizacja jednego z punktów oporu oraz zamienienie żelbetowego schronu
bojowego w chętnie odwiedzaną atrakcję turystyczną i odnowiony z dużym
pietyzmem skansen militarny. Towarzyszyła temu także ożywiona działalność
publicystyczna. Wyróżnić tu należy broszurę z 2012 roku jednego z współautorów
niniejszej publikacji Huberta Trzepałki: Punkt oporu „Dąbrowiecka
Góra”. W pracy tej nie tylko zostały opisane umocnienia, ale także zilustrowano
ogromny wysiłek i doskonałe efekty, jakie dały prace związane z remontem
poniemieckich obiektów.
Osobnym zagadnieniem było przedstawienie założeń obronnych Brückenkopf
Warschau w kontekście wykorzystania ich w regularnych działaniach
wojennych. W praktyce temat ten w literaturze przedmiotu był traktowany
niezwykle zdawkowo. Nawet w dwóch najważniejszych i jak dotąd najbardziej
wyczerpujących publikacjach książkowych na temat walk na przedpolach
Warszawy latem 1944 roku, to jest: Na warszawskim kierunku operacyjnym
Włodzimierza Wołoszyna z 1964 roku oraz Front wschodni a Powstanie Warszawskie
Tadeusza Sawickiego z 1989 roku, choćby z racji bardzo szerokiego
zakresu poruszanych tam zagadnień, temat istnienia i potencjalnego wykorzystania
umocnień potraktowano zdawkowo. Również Józef Margules,
publikując w 1989 roku w „Wojskowym Przeglądzie Historycznym” swego
czasu ręcznie spisane w radzieckim archiwum: Sprawozdanie dowódcy 2 APanc
o bitwie pod Warszawą, nie miał możliwości rozwinięcia omawianego zagadnienia.
Ostatecznie dopiero ostatnie lata, dzięki znacznie łatwiejszemu dostępowi
do rosyjskich archiwów wojskowych, z których to wcześniej autorzy pozyskiwali
dokumenty Armii Czerwonej jedynie fragmentarycznie, w połączeniu
z wieloletnimi badaniami nad poczynaniami strony niemieckiej, pozwoliły
na podjęcie próby szczegółowego opisania linii obronnych, a przede wszystkim
walk na południowym odcinku Brückenkopf Warschau latem 1944 roku.
Wyniki badań archiwalnych zostały tu skonfrontowane i uzupełnione o badania
terenowe, analizę zdjęć lotniczych z epoki itp., dając bardziej pełny
obraz sytuacji operacyjnej i taktycznej. Niniejsza publikacja ma charakter
wycinkowy. Opisuje jedynie fragment umocnień przedmościa na południe
od traktu siedlecko-brzeskiego, a nade wszystko działania wojenne związane
z tym właśnie odcinkiem fortyfikacji. Wydarzenia te zostały jednak osadzone
w szerszym kontekście planowania i realizacji działań wojennych przez obie
strony na warszawskim kierunku operacyjnym. Nie da się bowiem w pełni
zrozumieć przebiegu starć na Brückenkopf Warschau bez zapoznania się
z licznymi uwarunkowaniami, które towarzyszyły uczestnikom tych starć już
na etapie planowania działań wojennych czy też wynikały z takich, a nie innych,
możliwości ich wojsk.

[link widoczny dla zalogowanych]

Hubertus1656

[link widoczny dla zalogowanych] nowy link do aukcji dla chętnych

Hubertus1656

Nowa edycja sprzedaży naszych publikacji: książka, mapa lub zestaw książka+mapa

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]