Wojenne tajemnice - WARSZAWA i OKOLICE

Berjer

Wstawiam ten temat, bo mamy na naszym forum kontakty z tematyką wojskową i również bezpośrednie kontakty z wojskowymi. Ale pewnie nie wielu z nas wie, skąd pochodzi taka tradycja salutowania w Wojsku Polskim. Zapytał mnie o to mailem znajomy ze Stanów. Ja nie znając odpowiedzi - zwróciłem się o informację do Centralnej Biblioteki Wojskowej i uzyskałem odpowiedź jaką podaję niżej.

TRADYCJA SALUTOWANIA DWOMA PALCAMI
Geneza polskiego sposobu salutowania dwoma palcami nie jest w pełni do końca wyjaśniona i w dużej mierze opierać się tutaj musimy na przypuszczeniach, częściowo tylko znajdujących oparcie w źródłach historycznych. Aż do XVIIT-XIX wieku panowała pod tym względem w Wojsku Polskim duża dowolność. Początkowo salutowano przez zdjęcie czapki lub kapelusza wojskowego, a także skłon głowy. W okresie Sejmu Czteroletniego w roku 1790 wprowadzono salutowanie bez broni lewą ręką przez przykładanie dłoni z wyprostowanymi palcami do czoła nad lewym okiem. W okresie Legionów i Księstwa Warszawskiego przyjęto sposób salutowania przyjęty w wojsku francuskim, tzn. całą prawą dłonią otwa.rtą Natomiast oficerowie będący w kapeluszach, jeśli nie stali w szeregu, zdejmowali kapelusze.
W czasach Królestwa Kongresowego zarządzenie Sztabu Głównego z roku 1815
nakazywało salutowanie prawą dłonią do kapelusza, noszonego rogiem naprzód, zarówno pieszo jak i konno, natomiast przy noszeniu go rogiem w bok, pieszo należało salutować lewą ręką, konno zaś - prawą, ponieważ lewa trzymała cugle. Według Stanisława Gepnera salutowano wówczas sposobem przyjętym w wojsku rosyjskim przez wystawienie dwóch palców: drugiego i trzeciego.
Geneza oddawania honorów wojskowych dwoma palcami jest różnie tłumaczona.
Istnieje nawet pogląd, że w wojsku ros)jskim sposób ten wywodzi się z rytuału cerkiewnego, od którego przejście do rytuału wojskowego było łatwe w czasach, kiedy wpływ religii przenikał do wszystkich dziedzin życia. Jednak zwyczaj ten nie utrwalił się ani warmii rosyjskiej, ani w żadnej innej z nią powiązanej. Niemniej jednak jedni wyprowadzają rodowód salutowania dwoma palcami ze zwyczajów jakoby panujących warmii rosyjskiej ze względu na wspólne regulaminy obowiązujące warmii Królestwa Polskiego, drudzy zaś z okresu 1807-1814 dowodząc, że salutowanie dwoma palcami nie potrzebowało wzorować się na innych i że raczej ci inni przejęli polski ukłon wojskowy.
Wobec lakoniczności wzmianek w źródłach pisanych - trzeba sięgnąć do opracowań ikonograficznych. W polskim malarstwie batalistycznym także napotkamy duże rozbieżności. Wojciech Kossak ukazuje najczęściej salutowanie przy pomocy dwóch palców prawej ręki z różnie odwróconą dłonią. Jan Rosen namalował słuchaczy Szkoły Podchorążych salutujących dwoma palcami lewej lub prawej ręki, a W. Ks. Konstantego salutującego jednym palcem lewej dłoni. Na litografiach munduroznawczych Jana Lewickiego, wykonanych ok. 1830 r., widać strzelca konnego i oficera sztabowego salutujących przez przyłożenie całej dłoni do

czapki, natomiast na innych współczesnych rycinach Kozacy ottomańscy, formowani na Bliskim Wschodzie przez adiutanta gen. Bema, salutują dwoma palcami. W tej sytuacji powstała jeszcze jedna hipoteza sformułowana przez Janusza Przymanowskiego, który pochodzenie salutowania dwoma palcami w Wojsku Polskim wiąże z polskim teatrem, z patriotycznym dramatem Stanisława Wyspiańskiego pt. "Warszawianka", a konkretnie z postacią Starego Wiarusa. Tegoż salutującego Wiarusa Wyspiański kilkakrotnie szkicował, na rysunku wykonanym w 1904 r. przedstawił go przykładającego do daszka czapki dwa palce.
Ten sposób salutowania dwoma palcami u daszka, z których jeden oznaczał honor, a drugi ojczyznę - przyjęty według Przymanowskiego z teatralnej sceny, został zatwierdzony na piśmie w regulaminie Związku Strzeleckiego wydanym w roku 1911 w Krakowie
nakładem "Zycia". To patriotyczno-demokratyczne salutowanie miało być wprowadzone wówczas na znak protestu przeciw salutowaniu całą dłonią w obcych formacjach wojskowych
W wojsku II Rzeczypospolitej został wprowadzony na stałe zwyczaj salutowania dwoma palcami prawej ręki. Ten sposób salutowania w okresie II wojny światowej zachował się w oddziałach partyzanckich oraz w Wojsku Polskim formowanym przez rząd londyński.
Kiedy w Sielcach powstała I Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki, początkowo salutowano całą dłonią. Ta forma salutowania przetrwała do wiosny 1944 r. W pierwszej połowie maja tegoż roku w Armii Polskiej w ZSRR wprowadzono tradycyjne polskie salutowanie dwoma palcami prawej ręki. W ten sposób salutowanie dwoma palcami prawej ręki i składanie przysięgi przejęte przez Ludowe Wojsko Polskie stało się specyficznie polskim zwyczajem.

Fragment opisu z książki: "Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego" oprac. zbior. pod red. Leonarda Ratajczyka, Wyd. MON, Warszawa, 1981.

snake242

...ciekawe,bardzo ciekawe.Dzięki...

yasman

snecz

Dzięki za te informacje.
Nie znam się w tym temacie ale w jakieś książce o Powstaniu Warszawkim (chyba czyjeś pamiętniki) przeczytałem o salutowaniu trzema palcami - "Bóg, Honor, Ojczyzna". Jakoś zapadło mi to w pamięć i muszę o tym wspomnieć.

Mohort

Trzema palcami pozdrawiają się i salutują skauci na całym świecie. Trzech palców do tego celu używali też w różnych okresach i środowiskach harcerze... miało to nawiązywać do trzech ramion lilijki harcerskiej (skautowej) oraz hasła "Ojczyzna, Nauka, Cnota" przyjętego przez harcerstwo.

snecz

O. Znalazłem ten tekst, o którym pisałem wcześniej:

Jan Kurdwanowski
Wspomnienia Żołnierza Powstania Warszawskiego 1944
"Mrówka na Szachownicy"

I tam czytamy:

foq

Przymanowski (ten od Czterech pancernych) w ciekawie i z humorem napisanych frontowych wspomnieniach Ze 101 frontowych nocy salutowaniu poświęcił cały krótki rozdział.

"Poderwanie ramienia, odrzut, rozwinięcie dłoni i jej kąt względem twarzy oraz sposób powrotu do postawy wyjściowej" - to wszystko składało się na określony styl salutowania. Z okresu sieleckiego (jeszcze pełną dłonią) wymienia następujące "style" Wink

: przedwojenny - ostry, napięty i służbisty, panujący głównie wśród podoficerów, berlingowski - dostępny tylko od stopnia majora w górę, sokorski - nonszalancko elegancki, bliski cywilnym obyczajom towarzyskim, a także wyjątkowo trudną do opanowania metodę woroszyłowską - "cechowało ją zdecydowane wybicie, lekko falisty ruch ku górze i szczególnie piękne rozwinięcie dłoni tuż przy czapce" (minimum miesiąc treningu, metoda przyniesiona przez kadrowych oficerów radzieckich po Wyższej Szkole Wojskowej) Laughing

Przymanowski opisuje także stopniową metamorfozę żołnierskich honorów, kiedy począwszy od ostatnich dni kwietnia 1944 co bardziej odważnym, niepokornym czy tylko po prostu dobrze poinformowanym wyższym oficerom zaczęły stopniowo, a potem coraz bardziej, załamywać się co poniektóre palce u daszka.. Wink

"Wirus" rozprzestrzeniał się nie bez powodu - na początku maja oddziały wyruszyły w kierunku frontu, wkrótce przyszedł oficjalny rozkaz o zmianie sposobu salutowania, a w lipcu jednostka autora przekroczyła Bug [i tym samym, zgodnie z ciekawą skąd inąd interpretacją historii oraz geografii, jakże długo i żarliwie wyznawaną w pewnych kręgach, wkroczyła na teren Polski (macie to także na Pancernych) - darujcie ten wtręt, nie mogłem się powstrzymać Evil or Very Mad

]

I tak to było z tymi "stylami" i stopniowym przechodzeniem "na spocznij" części wyprostowanej służbiście dłoni.. Wink

Mohort

No to załączę jeszcze jeden przykład na to, że salutowanie i sposoby oddawania honorów są tematem bardzo rozległym i przy tym ciekawym a nieraz też zaskakującym...

[link widoczny dla zalogowanych]

Zamieszczone zdjęcie przedstawia oddających honory harcerzy na apelu w czasie wciągania flagi na maszt. Zdjęcie (niestety nie jest zbyt wyraźne ale widać to co trzeba) zrobione zostało w 1938 ( lub 1937 ) roku na letnim obozie harcerskim 7 WDH.
Ciekawy jestem Waszych komentarzy na ten temat...

foq

Mohort

Co widać a czego nie to wszyscy widzą ... Wink

Chodziło mi o pokazanie sposobu salutowania a nie o szczegóły bardziej lub mniej widoczne na zdjęciu Smile

Wcale też nie czepiam się symboli i gestów (przedstawiłem jeden ze sposobów oddawania honorów fladze-sztandarowi) ani też nie sugerowałem żadnych porównań Shocked

Byłem tylko ciekawy Waszych komentarzy i wypowiedź foq-a (nie wiem czy dobrze odmieniam) traktuję jako jeden z nich w nadziei na konstruktywną dyskusję na ten temat Very Happy

yasman

snecz

Fajnie że się zapytałeś.
No nie wiem. To skąd autor cytowanej książki ma taką wiedzę???
(cytat jest autentyczny)

yasman

Pan Baranowski nie spotkał sie z tym ale nie znaczy to że tego zjawiska nie było. nie podważam wspomnień pana Kurdwanowskiego, skorzystałem tylko z możliwości zapytania o to uczestnika Powstania...

Borek

Berjer

A ja cieszę się, że wrzucony przeze mnie temat o salutowaniu wywołał takie zainteresowanie i fajną dyskusję.